خاک رس
رُس طبق تعریف انجمن مواد و آزمون آمریکا به کانی‌های طبیعی آگلومره شده شامل فیلوسیلیکات آلومینیوم آب‌دار گفته می‌شود که با افزودن رطوبت کافی ویژگی‌های پلاستیک پیدا می‌کنند و با خشک شدن صلب می‌شوند.
در طبقه‌بندی خاک‌ها، رس در گروه ریزدانه قرار می‌گیرد. ذرات رس معمولاً با اندازهٔ کوچکتر از 0.002 میلی‌متر تعریف می‌شوند. لیکن گاهی مواقع ممکن است ذراتی با اندازهٔ 0.002 تا 0.005 میلی‌متر نیز رس تعریف شوند. ذراتی که بر حسب اندازه، در طبقهٔ رس‌ها قرار می‌گیرند، لزوماً شامل کانی‌های رس نمی‌شوند. رس‌ها در مکانیک خاک به ذراتی اطلاق می‌شود که اگر با مقدار محدودی آب مخلوط شوند، خاصیت خمیری از خود نشان می‌دهند. خمیری بودن، خاصیت بتونه شکلی است که رس مخلوط با آب از خود نشان می‌دهد. بنابراین مناسب است که ذرات خاکی که فقط از دیدگاه اندازه در ردهٔ رس‌ها قرار می‌گیرند (یعنی اندازهٔ آن‌ها کوچکتر از ۲ میکرون است) به جای رس، ذرات با اندازهٔ رسی نامیده شوند.
کائولین (خاک چینی)
خاک چینی AL2O3. 2SIO2. NH2O از واژهٔ چینی Kao-Ling (جایی در چین) گرفته شده که با آن خاک، ظرف‌ها و پیکره‌های چینی می‌ساختند. کااولی نیت AL2O3. 2SIO2. NH2O = Kaolinit، نازکی پولک‌هایش ۲۰ هزارم میکرون و درازای آن‌ها ۱۰۰ تا ۲۵۰ هزارم میکرون است و هموزن خود آب می‌مکد. برای یافتن اکسید آلومینیوم، نخست آن را در گرمای ۸۰۰ درجه، خشک شیمیایی می‌کنند تا آب شیمیایی آن بپرد و AL2O3. 2SIO2 آن بجا بماند. پس از آن نمک مانده را در جوهرنمک حل می‌نمایند. کااولی نیت در گرمای ۱۷۵۰ درجه آب می‌شود.
بنتونیت (گل سرشوی)
گل سرشوی دارای خاصیت آب مکی، چسبناکی، شکل پزیری و باد کردن بالا است، زیرا مونت موریلونیت آب مکنده در آن بسیار زیاد است. در سرامیک سازی کاربرد دارد. بنتونیت کالیومی دو تا سه برابر وزن خود و بانتونیت ناتریومی شش تا هفت برابر وزن خود آب می‌مکد. مونت موریلونیت montmorilonit چون دو لایه اتم sI دارد، بیش از کااولی نیت آب می‌مکد و دوبرابر آن یون می‌سازد. خاک رس مونت موریلونیت، نازکی پولک‌هایش یک هزارم میکرون و درازای پان‌ها ۱۰۰ تا ۳۰۰ هزارم میکرون است. آب مکندگی برای بانتونیت ناتریومی ۶ تا ۷ برابر وزنش و برای گونهٔ کلسیمی ۲ تا ۳ برابر وزنش است. بانتونیت یا گل سرشو را از زمان باستان در ایران می‌شناختند، در برگ گل می‌خواباندند و با آن سر و تن می‌شستند. سعدی می‌گوید: گلی خوشبوی در حمام روزی رسید از دست محبوبی به دستم بگفتا من گلی ناچیز بودم ولیکن مدتی با گل نشستم… بانتونیت برای چسبناک کردن ماسهٔ ریخته گری و پوشش گرافیتی درون تشت‌های فلز گدازی و رنگ‌گیری روغنهای معدنی، سفید کردن شیرهٔ سیاه، ساختن کرم‌های آرایشی و داروسازی، صاف کردن آب آشامیدنی، سرکه، پرداخت کردن و جلا دادن فلزها، ساختن مغز خودکار، ساختن آجر نسوز، در کندن چاههای نفت و … کاربرد دارد. بانتونیت را برای آب‌بندی کردن هم بکار می‌برند؛ که پس ا مکیدن آب و گل شدن، باد می‌کند و جاهای خالی آن پر می‌شوند و دیگر آب در ریزه سوراخهای پر شده اش مانند کاهگل بام نشت نمی‌کند.
خاک رس در ساختمان سازی
- خاک رس معمولی در آجر سازی بکار می‌رود. ویژگی‌های این نوع خاک برای تولید آجر استاندارد باید مطابق استاندارد شماره ۱۱۶۲ ایران باشد.
- گلهای رسی لکه‌گیری، به خالصی خاک‌های چینی نیستند، آهک و منیزی (منیزیم اکسید) زیادی دارند و برای لکه‌گیری روغن و رنگ استفاده می‌شود.
- گل اخرا که شن گل رس دار است، آهن اکسید زیادی دارد و در رنگ سازی استفاده می‌شود.
- بنتونیت نوعی خاک دریایی است که از درصد زیادی Montmorillonite تشکیل شده و در کندن چاه و ساخت صنایع نسوز کاربرد دارد و استفاده از آن باید مطابق استاندارد ۲۴۴ ایران باشد.
- پوکه معدنی
کانی‌های رس
کانی‌های رس، آلومینیوم سیلیکات‌های مرکب هستند که از دو واحد اصلی تشکیل شده‌اند:
۱- چهاروجهی سیلیس۲- هشت‌وجهی آلومین
